Meksika 2.bölüm / Maya İnancı ve Müzik

İspanyollar , Amerika kıtasını istila ettiğinde ilk önce Maya ve Aztek yerlilerinin soylularını katletmeye başlamıştı ve sonra ilk katledilenler müzisyenler oldu, ardından dansçıları öldürdüler. Ve istilacılar bulabildikleri tüm müzik aletlerini “ şeytanın işi ” diyerek yok ettiler. Öyle büyük bir insan, kültür ve inanç katliamı gerçekleşti ki Maya uygarlığıyla ilgili gerçek bilgilere ancak son yüzyılda tropikal ormanların derinliklerinde hala varlığını sürdüren piramitler, tapınaklar, anıtlar, duvar resimleri incelemeleriyle ulaşılabiliyor.

Maya Klasik dönemde müzik, Tanrılar, atalar ve diğer ruhsal varlıklar ile iletişimde , dini seramonilerde ve savaşlarda önemli rol oynamıştır. Maalesef vokal müzik ile ilgili yazılı kayıtların izine rastlanılamadı çünkü Maya uygarlığına ait pek çok bilgi gibi onlarda yok edilmiş olabilir.

Maya müziğiyle ilgili bilgilere , arkeolojik araştırmalarda bulunan müzik aletleri, seramik kaplar ve Bonampak duvar resimlerinin incelenmesi üzerine ulaşılmıştır. Meksika Mayaları, araştırmalara göre 2000 yıldan fazla zamandır müziği biliyordu. Meksika’daki Chiapas’ın Bonampak duvar resimleri, Klasik dönemdeki müzisyenleri, parçalarla veya tüm müzik enstrümanlarıyla birlikte belirgin bir şekilde tasvir eden, Maya müziğini keşfetmek için çok önemli kaynaklardan biri.

Klasik Maya dönemi ( 250-900 CE) ve kültürü eski Mesoamerika’ da en güçlü olduğu dönemdi. Yoğun şehirleşme, inşaat ve tarım oldukça ilerlemişti, hiyeroglif bir yazı sistemi oluşturuldu ve piramitler de yükselmeye başlamıştı. Klasik Maya dönemi, muhtemelen kuraklık veya aşırı avlanma nedeniyle 9. yüzyılın sonunda azaldı. Aztec veya Mixtec gibi diğer Mezoamerikan uygarlıklarının metinleri gibi Maya yazıları da 16. yüzyılın başlarındaki İspanyol istilası döneminde Avrupalı kaşifler tarafından tahrip edildi ve yok edildi. Bu nedenle geriye kalan yazılı kaynaklar Maya’nın Klasik döneminden kalma anıtlar ve seramik gemilerdir. Maya enstrümanları ile ilgili görsel bilgiye de bu resimlerde ulaşılmıştır.

Cover photo, above: Bonampak Mural, Room 1 – Musicians and dancers, Wikimedia Commons

Maya vazo resimlerinde belki de en dikkat çeken enstrüman trompettir. Hom-tahs olarak adlandırılan trompetler odun, kil veya kabaktan yapılmış olabilir ve sonunda büyük çanları olan modern didgeridoo gibi biçimlendirilmişlerdir. Ahşap ve kabak hom-tahs, oyuncunun dudaklarına karşı bir mühür oluşturmak için ara sıra balmumu ile temperlenmiş yassı, yuvarlak ağızlıklara sahipti. Trompetler, grup halinde çalınıyordu ve melodi kullanılmadan uzun, tek ( drone ) sesler ile çalınıyordu. Maya flütleri de müzikte oldukça sık kullanılıyordu ve çift ses üreten yerli flütleri o zamandan beri çalınıyordu.

Maya trumpetleri hakkındaki bilimsel analizleri, Tlapitzcalzin Sanal Araştırma Enstitüsü’nden Roberto Velázquez Cabrera, bu trompetler için ortak bir temel ses frekansı keşfetti (144 ve 139 Hz arasında). Bu enstrümanlar farklı uzunluklarda olduğu için, mutlak ayardan ziyade zift etkileşimi (benzer seslerin karışımı) ile tasarlandıkları sonucuna varılabilir. Sonuç olarak, bir seferde birden fazla trompet çalınırsa, duyulan sesler yaratılır, fakat her zaman duyulmuyorsa, ritim frekansları ve infrasonik fantom sesleri (normal insan işitme aralığının altındaki sesler) üretildi.

Ancak düdükler ve flütler, oyma figürler ve pigmentler ile daha karmaşık bir şekilde yapılmışlardır. Okarinas, adı verilen birbirinden çeşitli hayvan figürleri şeklinde yapılmış bu düdükler de Maya flütleri gibi kanal ağızlıklarına sahipti. Parmak delikleri kapanarak ya da üflenen hava miktarını değiştirerek ses değişikliği yapılıyordu. Parmak delikleri olan flütler, pentatonik skala nota sistemiyle çalınıyordu.

Maya davulu, Aztec teponaztli’ye benzeyen uzun bir yatay ahşap yarık-gong ve Aztec huehuetl’i andıran ahşap bir dikey savaş tamburu olan tunkul idi. Büyük pax, bir kolun saksağında tutulabilen daha küçük, bazen pot-karınlı, el davullarının aksine, oyuncunun diğerinde çıngırakları sallamasına ya da giyerken dans etmesine izin vermek yürümekten ziyade durağan olarak çalınacaktı. Bu sırada bellerinde ya da kollar ve ayaklarına bağladıkları , kabuklu veya çıngıraklı enstrümanlarla ritim tutuyorlardı.

Anna Stancy’ nin araştırmalarından alıntıdır

Müzik enstrümanları sıklıkla mezarlara gömülmüş olarak bulundu bu da müziğin , Maya insanlarının maneviyatındaki önemini gösteriyor. Maya inancına göre Tanrılar ve ruhlar da tıpkı insanlar gibi müziği çok seviyorlardı. Müzik, Tanrılar ve diğer ruhsal varlıklar ile iletişim kurmak için gerekli bir araç olarak görüldü. Müzik, tıpkı yiyecek gibi Tanrılardan bir hediyeydi, bütün kutsal varlıkların yaşayan bir parçasıydı ve Evren ile iletişim kurmanın kaynağıydı.

Yazarın notu : Bu bölümü yazarken Maya Uygarlığı ile ilgili uzun zamandır araştırmalar yapan Anna Stancy’ nin , Maya Müziği ve Enstrümanları  bölümlerinden yararlandım. Daha geniş bilgi için ;

http://anthrojournal.com/issue/may/article/of-the-same-stuff-as-gods-musical-instruments-among-the-classic-maya

         MAYALARIN KUTSAL ÜÇLEMESİ

Palenque kalıntılarını gezerken çektiğim duvar resimlerinden / Palenque.Mexico Öz’lem

Maya Uygarlığının inanç sistemi , Jaguar (materyal), Yılan (akıl) ve Kuş (ruh) , üç evrenden oluşan kutsal üçleme varlığına dayanıyordu. Tıpkı Hindu felsefesinde, evrenin varlığı Brahma (Yaratan), Vishnu (Koruyucu ) ve Shiva (Yokedici ) kutsal Trimurti (Hindu Üçlemesi) inancında olduğu gibi Meksika Mayalarının kutsal üçlemesi Ho- Huitzilopochtli- Tláloc olarak isimlendirilmiştir.

Hindu kültürü gibi, Maya da birçoğunun Hindu tanrıları ile benzerlikleri olan bir tanrıların panteonuna sahipti. Mayalar 13 katman cennet ve dokuz yeraltı, her biri onun baş tanrısına sahipken, eski Hindu metinleri yeryüzünün onüç Lokas’ı (dünyalar) ve yeryüzünün altında yedi dünya inancını benimsemişti.

Palenque’ deki bir duvar resmi.. Telefonumla çektiğim için görüntü pek net değil.

Maya Şamanizmi’ nde görülen üç alem kavramı Asya Şamanizmi’nde de görülür. Yer, yeraltı alemi ve ilahi olan ruhsal gök.

Palenque kalıntıları / Mexico 2016

Aztek geleneği gibi, Maya geleneğine göre de ruhsal gök 13 Gök katından oluşur, farklı olarak Asya Şamanizmi’nde bu sayı genellikle 7, 9 veya 12 olur. Mayaların 13 tanrıçası ve 13 ölüm tanrısı var. Yeraltı alemi öte-alemin alt kısımlarını, cehennem ; gök katları ise üst ve ışıklı kısımlarını oluşturuyordu. Neden 13 sayısı çıkıyor derken bambaşka bir aleme dalabilirsiniz, benim için öyle oldu, kapım yeniden kutsal geometriye açıldı oradan yeniden müziğe geldim.

Palenque. Mexico 2016

Üç alemi birleştiren ” Yaşam Ağacı ” nın , Maya dilindeki adı ” Yaxché ” dir ve kökleri yeraltında olan bu ağacın dalları gök katlarında uzanır.

” Maya halkı, dünyanın bir yaratıcının ellerinden çıkmayıp Boşluk’ tan meydana geldiğini ve meyvesi çeşitlilik olan bir ağaca dönüştüğünü biliyor. İnsanlar o ağaçta değildi, ama temelde o ağaç üzerinde olan her şey sonuçta insanın içine karıştı. İçinizde su kabağı tohumları var, rakunlar ve amipler var – her şey var.

Ağaç olgunluğa eriştiğinde, çiçek açtığında ve meyve verdiğinde, o meyve sesten oluşmuştu ve toprağa düşen her bir parçası filizlendi ve çok çeşitli yaşam türlerini dünyaya getirdi. Sonra yaşlı ağaç öldü ve kadim seslerden oluşan humusa dönüştü. O humus her şeyin bu güne kadar gelişmesine yardım ediyor. Dokunduğumuz, hissettiğimiz ve tattığımız her şey aslında o özgün çeşitliliğin bir tezahürü. Bu da ağacın aslında ölmediği ama parçalara ayrıldığı ve sürekli kendini bir araya getirmeye çalıştığı anlamına geliyor. ”     Martin Prechtel ( Maya Pueblo Yerli Şamanı )

Palenque kalıntıları eşsiz tropikal ormanın içine yapılmıştı. Sırtına dayanıp konuştuğum ulu ağaçlardan biri.. Saatlerce konuşulan eşsiz dost… Mexico. 2016 Öz ‘ Lem

Kaynaklar ;

http://www.mexicolore.co.uk/maya/teachers/ancient-maya-music

http://anthrojournal.com/issue/may/article/of-the-same-stuff-as-gods-musical-instruments-among-the-classic-maya

Kaynaklar : http://www.spiritofmaat.com/archive/letters/1-5.htm

Yerli Ruhunu Kurtarmak